Ας αναπνεύσουμε με ανακούφιση. Μετά την απαγωγή της από ομάδα επικίνδυνων φεντεραλιστών με επικεφαλής τον ηλικιωμένο αριστοκράτη Ζισκάρ ντ’ Εστέν, η Ευρώπη είναι ξανά σε στέρεο έδαφος. Στην αναγκαστική προσγείωση, που επιτεύχθηκε χάρη στους επιδέξιους χειρισμούς της πιλότου Μέρκελ, βοήθησε ο νεαρός συγκυβερνήτης Σαρκοζί. Καθοριστική ήταν επίσης η συμβολή του ιπτάμενου φροντιστή Μπλερ – διορατικός άλλωστε, είχε ζητήσει την αναγκαστική προσγείωση του αεροπλάνου προτού καν αυτό απογειωθεί. Δίκην μπαρόκ αναχρονισμού, στο αναμνηστικό κάδρο ποζάρουν ως άτακτα χερουβείμ οι δίδυμοι αεροσυνοδοί Κατσίνσκι – παίζοντας με τα ευαίσθητα όργανα του αεροσκάφους παραλίγο να προκαλέσουν την πτώση του.
Για όσους (η πλειονότητα των Ευρωπαίων πολιτών) πιστέψαμε στο τολμηρό εγχείρημα της Συνταγματικής Συνθήκης, η προσγείωση στην επαύριο του πρόσφατου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συνιστά ένα δυσάρεστο συμβιβασμό. Ομως ο συμβιβασμός είναι βασικό δομικό υλικό της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τώρα τουλάχιστον υπάρχει η βάσιμη προσδοκία διάσωσης των βασικών θεσμικών προβλέψεων του Συντάγματος σε μια Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, που θα οριστικοποιηθεί κατά την τρέχουσα πορτογαλική προεδρία.
Μαζί με τη φιλοδοξία οικοδόμησης μιας ευρωπαϊκής συνταγματικής πολιτείας, δηλαδή μιας πολιτικής ένωσης, προσγειώθηκαν απότομα και οι όποιες ελπίδες ανάδειξης της Ε.Ε. σε παγκόσμια δύναμη. Οι διαφαινόμενες προτεραιότητές της είναι τώρα πρωτίστως εσωτερικές: να εμπεδώσει τα κεκτημένα, να απορροφήσει τις επιπτώσεις των πρόσφατων διευρύνσεων. Να καταστήσει τη λήψη αποφάσεων αποτελεσματικότερη και ταυτόχρονα δημοκρατικότερη. Να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και ευελιξία της ευρωπαϊκής οικονομίας, ενδυναμώνοντας παράλληλα το αίσθημα ασφάλειας του Ευρωπαίου πολίτη (flexicurity). Να εντάξει τα παραπάνω σε ένα οικολογικό πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης. Να επιτύχει μια αποδοτικότερη κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ υπερεθνικού, διακυβερνητικού, κρατικού και περιφερειακού. Αφήνοντας όσους θέλουν και μπορούν, να προχωρήσουν σε περισσότερη ολοκλήρωση μέσω ενισχυμένης συνεργασίας.
Η ειρωνεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι ότι τα μεγαλύτερα επιτεύγματά της ενέχουν το σπόρο της μετέπειτα αυτοϋπονόμευσης. Το μεταπολεμικό θαύμα μιας Ευρώπης ειρήνης και ευημερίας αποτελεί στα μάτια των σύγχρονων Ευρωπαίων ένα αυτονόητο και αδιάφορο κεκτημένο. Οι επιτυχίες της ενιαίας αγοράς και του κοινού νομίσματος ανέβασαν τόσο τον πήχυ της ενοποίησης, που τελικά παρήγαγαν απογοήτευση για τη διάψευση των προσδοκιών. Το σημαντικότερο επίτευγμα της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, η ομαλή ενσωμάτωση δέκα μετακομμουνιστικών χωρών, έγινε αιτία δομικών προβλημάτων και ευρείας αυτο-αμφισβήτησης. Η Ευρώπη χρειάζεται καλύτερη διαχείριση όχι μόνο των αποτυχιών αλλά και των επιτυχιών της!
Και τώρα η Ευρώπη πρέπει ξανά να φροντίσει τα του οίκου της. Δεν υπάρχει αμφιβολία, η Ε.Ε. θα κριθεί πρωταρχικά, θα επιτύχει ή θα αποτύχει, από το τι προσφέρει στους πολίτες της. Η ολοκλήρωση ήταν πάντοτε πριν από όλα ένα εγχείρημα εσωτερικής αποτελεσματικότητας: μεγιστοποίησης της αποδοτικότητας και ευημερίας μέσα από δράσεις κοινοτικής κλίμακας. Και αν η Ευρώπη είναι σήμερα παγκόσμια δύναμη στο εμπόριο αγαθών (ίσως ο μόνος τομέας στον οποίο μπορεί να ισχυριστεί κάτι τέτοιο), αυτό προέκυψε όχι λόγω ηγεμονικής φιλοδοξίας αλλά ως παρεπόμενη συνέπεια της ενιαίας αγοράς.
Ομως, η Ευρώπη λειτουργεί ήδη σε ένα περιβάλλον πυκνότατης παγκόσμιας αλληλεξάρτησης. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει ξεπερνά την απλή εμπέδωση των κεκτημένων. Το εξωστρεφές στοίχημα για την Ευρώπη είναι να χρησιμοποιήσει το συλλογικό της βάρος για να διαμορφώσει την πορεία της παγκοσμιοποίησης. Ξεκινώντας από τους κανόνες που διέπουν τις ροές εμπορίου και κεφαλαίων και φτάνοντας σε ένα παγκόσμιο ρυθμιστικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής μεταβολής. Σε έναν κόσμο παγκόσμιας αλληλεξάρτησης, ο περιορισμός της Ε.Ε. σε ρόλο απλώς περιφερειακής ισχύος ισοδυναμεί με αποδοχή της ετερονομίας της.
Δεν μιλάμε εδώ για την ουτοπία μιας αυτόνομης «σκληρής» δύναμης, που θα προϋπέθετε πραγματικά κοινή εξωτερική πολιτική, υψηλές αμυντικές δαπάνες και παραίτηση από τις διμερείς προνομιακές σχέσεις πολλών κυβερνήσεων με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ηδη όμως η Ευρώπη συνεισφέρει τη δική της προσέγγιση στη διεθνή ασφάλεια και τη Μέση Ανατολή, δίνοντας έμφαση στην πρόληψη και διαχείριση συγκρούσεων, την ενεργό διπλωματία και γενναία αναπτυξιακή πολιτική.
Μια κοινή πολιτική είναι πολύ ρεαλιστικότερη στους τομείς γειτονίας και ενεργειακής ασφάλειας. Οπως γράφει ο Λ. Τσούκαλης, η Pax Europaea αποτέλεσε δύναμη σύγκλισης στην Ανατολική Ευρώπη, σειρά έχουν τώρα τα Δυτικά Βαλκάνια. Επονται χώρες χωρίς ενταξιακή προοπτική, όπως της Νότιας Μεσογείου. Αποτυχία θα σήμαινε διασυνοριακή αστάθεια και ανεξέλεγκτες μεταναστευτικές ροές. Η Ευρώπη λειτουργεί ως «ήπια» δύναμη, πρότυπο για άλλες κοινωνίες στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική. Καλύπτει έτσι το κενό που δημιούργησε η καταστροφική κυβέρνηση Μπους, εξανεμίζοντας το ηθικό κεφάλαιο που σειρά αμερικανικών κυβερνήσεων είχαν προσεκτικά αποταμιεύσει.
Θα ήταν λάθος οι εσωτερικές προτεραιότητες της Ε.Ε. να εκτοπίσουν την εξωτερική της ατζέντα. Ηδη, οι φωνές του οικονομικού και κοινωνικού προστατευτισμού εντείνονται. Ομως μια Ευρώπη με συρρικνούμενο μερίδιο στην παγκόσμια οικονομία, χωρίς δυνατότητα να διαμορφώνει τους κανόνες της παγκοσμιοποίησης, δεν θα μπορεί να διατηρήσει το σημερινό επίπεδο ευημερίας και ασφάλειας των πολιτών της.
Επειτα από πολλά χρόνια, η Ευρωζώνη δείχνει ξανά οικονομικό δυναμισμό, με θεαματική ανάκαμψη της γερμανικής οικονομίας. Οπως η στασιμότητα παρήγαγε απαισιοδοξία, έτσι η ανάπτυξη τώρα ευνοεί την εξωστρέφεια.
Οχι μόνο οι Ευρωπαίοι πολίτες, αλλά ο κόσμος χρειάζεται περισσότερη Ευρώπη.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος διδάσκει στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Κολέγιο της Ευρώπης.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_15/07/2007_234436