H κίνηση του εκκρεμούς – Καθημερινή 8/1/2016

Σ​​ε ένα εμβληματικό άρθρο το 2011, ο Μαρκ Μαζάουερ έγραφε ότι, για να κατανοήσουμε το μέλλον της Ευρώπης, πρέπει να κοιτάξουμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα. Η χώρα μας υπήρξε συχνά προπομπός εξελίξεων και μετασχηματισμών στην Ευρώπη. Στη δεκαετία του 1820 σηματοδότησε σειρά επαναστάσεων εθνικής απελευθέρωσης. Στη δεκαετία του 1920 ανέδειξε τη σκοτεινή πλευρά: η προσπάθεια οικοδόμησης ομοιογενών εθνικών κρατών οδήγησε στη μαζική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, εκριζώνοντας δύο εκατομμύρια χριστιανούς και μουσουλμάνους από τις πατρογονικές τους εστίες – το μεγαλύτερο ως τότε κύμα οργανωμένης προσφυγικής μετακίνησης στην Ιστορία (και πηγή έμπνευσης για πολιτικές βίαιης εθνοκάθαρσης που ακολούθησαν). Το 1940-41, η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που αντιτάχθηκε αποτελεσματικά στον Αξονα, πριν υποκύψει στη σαρωτική στρατιωτική του υπεροπλία. Το 1947, ο ελληνικός Εμφύλιος ενέπνευσε το δόγμα Τρούμαν, που οδήγησε στη μακροχρόνια δέσμευση των ΗΠΑ στη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της (Δυτικής) Ευρώπης ως στρατηγική αντιμετώπισης του κομμουνισμού στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου.

Το 1974, η μετάβαση στη Δημοκρατία (με την Ισπανία και την Πορτογαλία) σηματοδότησε τα κύματα του παγκόσμιου εκδημοκρατισμού των δεκαετιών ’80 και ’90, στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Ανατολική Ευρώπη. Με την εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών και τη διάχυση της ευημερίας ως μέλος της Ε.Ε., η Ελλάδα αποτέλεσε ένα success story για τη δύναμη της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Το 2010, όμως, ήταν ο πρώτος αδύναμος κρίκος που υπέκυψε στην κρίση της Ευρωζώνης. Και το 2015 η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα της Ευρωζώνης που ανέδειξε μια αμιγώς λαϊκιστική κυβέρνηση, που κατέφυγε σε ένα δημαγωγικό δημοψήφισμα, ανοίγοντας τον κύκλο του εθνικολαϊκισμού σε Ευρώπη και ΗΠΑ.

Κατά τον 20ό αιώνα, η Ελλάδα παρέμεινε μια οικονομία της ευρωπαϊκής περιφέρειας, με πάγια στρατηγική στόχευση τη σύγκλιση, το «φτάσιμο» των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών οικονομιών. Με ανάμεικτες επιδόσεις παρακολουθούσε τους μεγάλους κύκλους του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου καπιταλισμού.

Η πρώτη ιστορική αποτυχία ενός αρρύθμιστου laissez-faire καπιταλισμού οδήγησε στο Κραχ του 1929. Η απάντηση ήταν ο προστατευτισμός, ο οικονομικός και πολιτικός εθνικισμός, δικτατορίες, ολοκληρωτισμός. Στη δεκαετία του 1930 ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες παρέμειναν φιλελεύθερες δημοκρατίες – η Ελλάδα δεν ήταν ανάμεσά τους. Ο μεσοπόλεμος των εθνικισμών κατέληξε στην εκατόμβη του Β΄ Παγκοσμίου.

Μετά το 1945 ξεκίνησε για τη Δυτική Ευρώπη η νέα μακροπερίοδος του δημοκρατικού φιλελεύθερου καπιταλισμού. Η ακμή της κεϊνσιανής, σοσιαλδημοκρατικής εκδοχής του ήταν η πρώτη χρυσή τριακονταετία (Trente Glorieuses) μέχρι το 1975 (που για την Ελλάδα συνέπεσε με μια περίοδο ατελούς ή ανύπαρκτης δημοκρατίας). Από τη δεκαετία του ’80 εντείνεται η παγκόσμια οικονομική ολοκλήρωση και αλληλεξάρτηση. Το annus mirabilis 1989 ήταν η στιγμή του θριάμβου του δημοκρατικού φιλελεύθερου καπιταλισμού.

Η παγκοσμιοποίηση επιταχύνεται, παράγοντας πλούτο, ευκαιρίες, μαζική έξοδο από τη φτώχεια εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Αλλά και εντεινόμενη οικονομική ανασφάλεια, διεύρυνση ανισοτήτων και στασιμότητα των εισοδημάτων για ευρείες ομάδες εργαζομένων στον ανεπτυγμένο κόσμο. Η στιγμή της ύβρεως του φιλελεύθερου καπιταλισμού ήταν η φούσκα της δεκαετίας του 2000, η αρχή της κρίσης το 2008-09. Και το δεινότερο (ώς τώρα) πλήγμα: το Brexit και η εκλογή Τραμπ του annus horribilis 2016.

Με τους Ορμπαν και Καζίνσκι να συμπληρώνουν το θλιβερό ντεκόρ, Λεπέν, Γκρίλο και Βίλντερς να περιμένουν στην ουρά.

Η κρίσιμη αποτυχία του φιλελεύθερου καπιταλισμού των τελευταίων 35 ετών ήταν όποτε αμέλησε να αξιοποιήσει επαρκώς τα πλεονάσματα της ευημερίας για να αποζημιώσει τους χαμένους. Η αποτυχία αυτή βαρύνει κατ’ εξοχήν τη σοσιαλδημοκρατία και το προοδευτικό Κέντρο. Και σε πολλές χώρες στρέφει τα εργατικά στρώματα στην αγκαλιά της Ακροδεξιάς και εκτρέφει ετερόκλητες συμμαχίες εθνικολαϊκιστών και δημαγωγών, με αιχμή τη μετανάστευση, που αποτελεί την πιο ορατή εκδοχή παγκοσμιοποίησης.

Ακόμη τοξικότερο γίνεται το μείγμα όταν το διακύβευμα δεν είναι η διανομή ωφελειών αλλά ζημιών, όπως συμβαίνει στη χώρα μας σήμερα. Οι πολιτικές αρνητικού αθροίσματος είναι η πιο κραυγαλέα αποτυχία της δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Ποια θα είναι άραγε η απόληξη των παγκόσμιων μεταβολών του 2016; Το χειρότερο σενάριο περιγράφει μια γραμμική διολίσθηση σε μια νέα σκοτεινή μακροπερίοδο προστατευτισμού, οικονομικών εθνικισμών, αυταρχισμού, κλεισίματος των κοινωνιών, υποχώρησης των φιλελεύθερων κεκτημένων. Το πιο αισιόδοξο σενάριο βλέπει μια κίνηση του εκκρεμούς, έναν βραχύβιο κύκλο εθνικολαϊκισμού, που φέρνει στα πράγματα δημαγωγούς υπερφίαλους και εντέλει ανεπαρκείς να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις περίπλοκων, ανεπτυγμένων, αλληλεξαρτώμενων οικονομιών. Ανοίγοντας τον δρόμο για επιστροφή των δυνάμεων του φιλελεύθερου ευρωπαϊκού τόξου.

Και εδώ ίσως η ελληνική «πρωτοπορία» δίνει ένα χρήσιμο μάθημα. Θυμίζοντας στην Ευρώπη πόσο γρήγορα ξεφούσκωσε η εγχώρια εκδοχή του (συγκριτικά λιγότερο κακοήθους) λαϊκισμού, όταν οι υπερφίαλες υποσχέσεις του 2015 εκτέθηκαν στο αδυσώπητο οξυγόνο της πραγματικότητας. Η κίνηση του εκκρεμούς είναι μάλλον η πιο αισιόδοξη ενατένιση που μας επιτρέπει η κατάσταση της Ευρώπης και των ΗΠΑ για το (δυσοίωνο) 2017. Καλή χρονιά!

http://www.kathimerini.gr/890690/opinion/epikairothta/politikh/h-kinhsh-toy-ekkremoys

You May Also Like