Ποιος φοβάται τον λαϊκισμό; – Καθημερινή 15/4/2018

Η επανεκλογή Ορμπαν στην Ουγγαρία, η διεθνής επιρροή του μοντέλου Πούτιν, η σουλτανική μεγαλομανία του Ερντογάν, το κακό ριάλιτι TV της παραληρηματικής προεδρίας Τραμπ: δεν ζούμε απλώς στην εποχή του λαϊκισμού, αλλά στον αστερισμό των πολιτικών τεράτων. Ο Ορμπαν επανεξελέγη με πλειοψηφία που του επιτρέπει να αλλάξει το σύνταγμα. Στη λίστα παραβιάσεων του φιλελεύθερου κράτους δικαίου, ο Ορμπαν τσεκάρει όλα τα κουτάκια: χειραγώγηση της Δικαιοσύνης, διώξεις αντιπάλων, στοχοποίηση οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών και μειονοτήτων, στραγγαλισμός αντιπολιτευόμενων ΜΜΕ. Εθνικισμός, θρησκεία και ποδόσφαιρο, και όχι μόνο. O Ορμπαν υποσχέθηκε να μετατρέψει την Ουγγαρία σε ένα «αντιφιλελεύθερο κράτος» (illiberal state). Η Ουγγαρία δεν είναι ακόμη Ρωσία του Πούτιν, αλλά ο Πούτιν είναι το πρότυπο. Μιμητές η Πολωνία του Κατσίνσκι και εθνικιστές σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Αν ζούσαμε στον αιώνα του Διαφωτισμού και όχι στην εποχή του λαϊκισμού, η «διεθνής των εθνικιστών» θα συνιστούσε λογικό παράδοξο: ο μέντορας του Τραμπ, Στιβ Μπάνον, συμβουλεύει πατρικά τους συνέδρους της Λεπέν: «Μην ντρέπεστε όταν σας λένε φασίστες, φορέστε το ως παράσημο». Ο πρώην εργοδότης του εμπνέεται από τον Πούτιν, τον οποίο αναγνωρίζει ως αδελφή ψυχή ο Ερντογάν. «Ολαρία ολαρά», θα τραγουδούσε ο Σαββόπουλος. Για να μη μιλήσουμε για τις εκλογές στην πατρίδα της opera buffa, Ιταλία.

Αν ο δεξιός λαϊκισμός προελαύνει, ο αριστερός δεν πηγαίνει τόσο καλά τελευταία, λαβωμένος από τη συνάντησή του με την πραγματικότητα. Στη Λατινική Αμερική ο αριστερός λαϊκισμός βρήκε κραταιό αντίπαλο όχι τα «παράσιτα της μπουρζουαζίας» (όπως θα έλεγε ο Μαδούρο), αλλά την πτώση της τιμής του πετρελαίου. Μαρξισμός, υπερπληθωρισμός – και υπερρεαλισμός. Ο Μαδούρο ξέρει πώς να πολεμήσει τον πληθωρισμό: στέλνει τους στρατιώτες στα καταστήματα ηλεκτρονικών να κολλάνε ετικέτες με χαμηλότερες τιμές. Θα χρειαστούν πολλές επισκέψεις, καθώς ο πληθωρισμός στην αδελφή Βενεζουέλα φτάνει το 450%.

Η Ελλάδα κατέχει διεθνή πρωτοτυπία, ως η μόνη κυβέρνηση που, το 2015, συγκροτήθηκε από τους εκφραστές του αριστερού και του δεξιού λαϊκισμού. Η εικόνα του υπουργού Βαρουφάκη, παραμονές δημοψηφίσματος, με στρατιωτικά άρβυλα, να αναλύει το σχέδιο μάχης με το «βαθύ κατεστημένο» της Ευρώπης, κοσμεί ήδη τη διεθνή πινακοθήκη του λαϊκισμού.

Ο λαϊκισμός δεν συνίσταται μόνο στη στοχοποίηση των ελίτ, στο απλουστευτικό σχήμα «ελίτ εναντίον λαού». Διεκδικεί ένα ηθικό προνόμιο μονοπωλιακής εκπροσώπησης του λαού ενάντια στις ελίτ (την «ολιγαρχία», τη «διαπλοκή»). Οι αντιφιλελεύθεροι λαϊκιστές είναι και εχθροί του πλουραλισμού, αρνούμενοι να νομιμοποιήσουν την αντιπολίτευση: «Δεν δικαιούστε διά να ομιλείτε».

Οπως γράφει ο Jan-Werner Müller, λαϊκιστική διακυβέρνηση σημαίνει προσπάθεια άλωσης του κράτους, διαφθορά, μαζική διανομή πελατειακών ωφελειών, χειραγώγηση της κοινωνίας των πολιτών. Ολα στο όνομα του «λαού», ως ενιαίας και συμπαγούς οντότητας. Συνειδητοποιεί κανείς πόσα οφείλει η δημοκρατία μας στα πολύτιμα αναχώματα του φιλελεύθερου συνταγματισμού, των θεσμικών αντιβάρων, της διάκρισης των εξουσιών και στις πολιτικές αξίες της Ενωμένης Ευρώπης.

Η άνοδος των εθνικολαϊκιστών δεν συντελείται σε κενό αέρος. H οικονομική κρίση του 2008-09 και η ομολογία αποτυχίας και ψεύδους του σοσιαλιστή προκατόχου του έδωσε φτερά στον εθνικισμό του Ορμπαν. Η Ρωσία που παρέλαβε ο Πούτιν ήταν μια χώρα καθημαγμένη, που βυθιζόταν στη φτώχεια και την ταπείνωση, που ο πλούτος και το κράτος της λεηλατούνταν από απαράτσνικους μεταλλαγμένους σε καπιταλιστές ολιγάρχες, με το προσδόκιμο επιβίωσης να είχε πέσει χαμηλότερα από του Μπανγκλαντές.

Τι σημαίνουν αυτά για εμάς; Ευτυχώς για τη δημοκρατία, διαθέτουμε ακόμα φιλελεύθερες εναλλακτικές. Ομως η Ελλάδα συγκεντρώνει προϋποθέσεις μιας νέας μεσοπρόθεσμης όξυνσης του εθνικολαϊκισμού, σε ορίζοντα επόμενου εκλογικού κύκλου. Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης, επιδεινωμένες μετά το 2015, η στοχοποίηση της Ευρώπης, ο υφέρπων εθνικισμός, το βεβαρημένο πολιτικό σύστημα, η κρίση του μεταναστευτικού, μια διάχυτη αίσθηση ταπείνωσης, θυμού και παραίτησης: εύφορο το έδαφος.

Σε αντίθεση με άλλες χώρες που θα είχαν ίσως την πολυτέλεια εθνικολαϊκιστικών πειραματισμών, στην Ελλάδα η φιλελεύθερη δημοκρατία και το ευρωπαϊκό θεσμικό σύστημα πρέπει να είναι μονόδρομος, αν μη τι άλλο για εθνικούς λόγους. Να συνοψίσουμε:
• Μια χώρα που δεν μπορεί να ποντάρει στο δίκαιο του ισχυρού έχει μόνο να στηριχθεί στην ισχύ του (διεθνούς) δικαίου, δηλαδή της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης.

• Μια χώρα σε επικίνδυνη γειτονιά, έχουμε ως «εθνική ασφάλιση» τη συμμετοχή στο πιο προνομιούχο διεθνές κλαμπ, χωρίς ευρωπαϊκό στρατό μεν (ακόμα) αλλά με ισχυρή παράδοση πολιτικής αλληλεγγύης προς τα κράτη-μέλη.
• Μια ελληνική οικονομία που εξαρτάται ζωτικά, υπαρξιακά, από την παραγωγική συνύπαρξη και στενή αλληλεπίδραση με την Ευρώπη. Και έχει κάθε συμφέρον στην οικονομική και πολιτική εμβάθυνση της Ευρωζώνης.

Αυτά επιτάσσουν επίσης έναν συνταγματικό πατριωτισμό, όχι φιέστες πατριδοκαπηλίας, αλλά ουσιαστική αγάπη για την πατρίδα. Αφαιρώντας από τους εθνικιστές το δικαίωμα να μονοπωλούν τον πατριωτισμό, που στην περίπτωσή τους (για να θυμηθούμε τον Σάμιουελ Τζόνσον) αποτελεί το ασφαλές καταφύγιο των απατεώνων.

http://www.kathimerini.gr/959069/opinion/epikairothta/politikh/poios-fovatai-ton-laikismo

 

You May Also Like